چاقی و بیماری دیابت دارای رابطه بسیار نزدیکی با هم هستند. به نحوی که دیابت نوع 2 غالباً همراه با چاقی بروز می‌کند. از این رو چاقی به عنوان عامل اصلی ایجاد بیماری دیابت نوع 2 محسوب می‌شود. افزایش وزن یکی از مهم‌ترین عوامل خطرساز در دیابت نوع 2 است که متعاقب آن التهاب سیستمیک و مقاومت به انسولین افزایش می‌یابد.

 این بیماری شایع و غیرواگیر، با توجه به سبک زندگی و عادات غذایی مردم، در سراسر دنیا رو به افزایش است. عوارض طولانی‌مدت دیابت شامل رتینوپاتی، نوروپاتی، نفروپاتی، علائم قلبی، علائم ادراری تناسلی، علائم جنسی و حوادث عروق مغز می‌شود.

 با وجود این یکی از پیامدهای حاد و تهدید‌کننده زندگی در دیابت کنترل‌نشده، می‌تواند کتواسیدوز دیابتی باشد. دیابت نوع 1 ناشی از تخریب سلول‌های بتا در پانکراس منجر به تولید نقص انسولین می‌شود و در دیابت نوع 2، مقاومت پیش‌رونده بدن به انسولین وجود دارد که درنهایت ممکن است به تخریب سلول‌های بتای پانکراس و نقص کامل تولید انسولین منجر شود.

همچنین به عدم تحمل گلوکز با شدت متغیر که اولین بار در طی بارداری شروع و یا تشخیص داده شود، دیابت بارداری گفته می‌شود و یا به شرایطی اطلاق می‌شود که سطح گلوکز خون در طی بارداری افزایش یافته و علائم دیابت در خانم بارداری که قبلاً برایش تشخیص داده نشده، دیده شود.

دیابت بارداری از جمله شایع‌ترین عوارض حاملگی است و به طور معمول از اواسط دوره حاملگی شروع شده و تا آخر حاملگی ادامه دارد. گزارش شده است که دیابت در دراز‌مدت باعث ایجاد مشکلاتی مانند نوروپاتی، رتینوپاتی، نفروپاتی و مشکلات قلبی و عروقی می‌شود که هم فرد مبتلا و هم جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد .مطالعات نشان می‌دهند که شیوع بیماری‌های قلبی‌عروقی در بیماران دیابتی نوع 2، چهار برابر سایر افراد جامعه است.

از این رو شواهد پژوهشی نشان می‌دهد ارتباط نزدیکی بین درصد چربی، شاخص توده بدن (BMI) و غلظت انسولین وجود دارد. محققان زیادی در سراسر دنیا در تلاش هستند تا با استفاده از روش‌های گوناگون عوارض بیماری دیابت را کاهش دهند.

 از این رو انجام فعالیت‌های ورزشی یکی از مهم‌ترین راهکارهای اساسی جهت کنترل و درمان گلوکز خون و هیپرلپیدمی بوده و باعث کاهش بروز دیابت و عوارض قلبی و عروقی است .همچنین وجود برنامه‌های منظم ورزشی در افراد دیابتی عکس‌العمل شدید انسولین را از بین می‌برند، چون به عضلات و کبد عادت داده می‌شود که گلیکوژن بیشتری ذخیره کند.

ورزش مناسب موجب افزایش توده عضلانی، کاهش توده چربی، بهبود مقاومت به انسولین و همچنین اختلالات ناشی از بیماری دیابت می‌‌شود .محققین بر این عقیده‌اند که انجام ورزش مؤثر (شدت، مدت، نوع و تعداد جلسات در هفته) برای بیماران دیابتی می‌تواند عامل مهمی در کاهش عوارض دیابت باشد.

در این رابطه طبق گایدلاین انجمن آمریکایی طب ورزش (ACSM) در تمرینات سه جلسه در هفته، مصرف 500 کیلو کالری در هر جلسه و در تمرینات 4 یا 5 جلسه در هفته مصرف مقدار 400 کیلوکالری در هر جلسه پیشنهاد شده است.

 با وجود این دستورالعمل برای اثر درمانی ورزش نیاز به بازنگری دارد و برای به حداکثر رساندن فواید ورزش برای گروه‌های مختلف بیماران دیابتی نوع 2، اطلاعات بیشتری مورد نیاز است .با توجه به موانع و مشکلات همراه با روش‌های درمانی و کنترلی موجود، نیاز به درمان نوین و مؤثر بیماری دیابت کاملاً محسوس است. برای نیل به این هدف می‌توان از نقش مؤثر گیاهان دارویی بهره برد.

محققین تحقیقات زیادی در ارتباط با مکانیسم‌های دخیل در بروز اختلالات بیماری دیابت انجام داده‌اند و تاکنون روش‌های متعددی را با استفاده از داروهای سنتتیک و گیاهی برای درمان این اختلالات پیشنهاد داده‌اند. گیـاهـان دارویـی از دیـرباز تا کنون به عنـوان یک روش درمـانی مورد استـفـاده قـرار گرفته‌اند.

با توجه به تمایل انسان‌های مختلف در سراسر جهان به استفاده از گیاهان دارویی و ویژگی‌های آرام‌ بخشی برخی از گیاهان و همچنین به دلیل کاهش عوارض داروهای سنتتیک، مصرف داروهای گیاهی رو به افزایش است. از آنجا که استفاده از داروهای سنتتیک که در درمان اختلالات بیماری دیابت مورد استفاده قرار می‌گیرند، عموماً دارای اثرات جانبی هستند در سال‌های اخیر استفاده از داروهای گیاهی در درمان این بیماری مورد توجه محققین و متخصصین علوم پزشکی قرار گرفته است.

خرفه
خرفه با نام علمی Portulaca olerace متعلق به خانواده Portulacaceae ، گیاهی است یک‌ساله با ساقه‌های گوشتی و برگ‌های متقابل و گل‌های کوچک زردرنگ. این گیاه در ایران فراوان می‌روید و هم به عنوان خوراکی و هم داروی سنتی استفاده می‌شود.

این گیاه به عنوان آنتی‌سپتیک، ضداسپاسموتیک، دیورتیک، آنتی‌اکسیدان و تصفیه‌کننده خون استفاده می‌شود و در جلوگیری از حمله قلبی و تقویت سیستم ایمنی و ضدالتهاب و ضد‌درد کاربرد درمانی دارد. خرفه منبع غنی از آنتی‌اکسیدان‌هایی مانند ویتامین A ،B1 ،C ، E بتاکاروتــن و اسـیدهای آمینه ضـروری اسـت.

 در رابطه با اثرات تعاملی فعالیت‌های ورزشی همراه با مصرف خرفه بر بهبود چربی خون و شاخص‌های قندی اگرچه یافته‌های یک مطالعه حاکی از عدم اثرگذاری مصرف خرفه بر چربی‌های خون بود، یافته‌های مطالعات دیگر حاکی از اثرات بهبود‌دهنده شاخص‌های قندی مصرف خرفه همراه با فعالیت ورزشی بود.

یک ماه مصرف 100 و 150 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن عصاره روغنی تخم خرفه منجر به بهبود گلوکز و انسولین موش‌های صحرایی دیابتی شد. همچنین در زنان مبتلا به دیابت نوع 2، مصرف خرفه (2/5 گرم در در وعده نهار و 5 گرم در وعده شامل) به مدت 16 هفته همراه با تمرین هوازی منجر به بهبود گلوکز، کلسترول، لیپوپروتئین کم‌چگال و تری‌گلیسرید شد.

 خرفه به دلیل دارا بودن ترکیبات مختلف از جمله فلاونوئیدها، پلی ساکاریدها و اسیدهای چرب غیر‌اشباع دارای خاصیت هیپولیپیدمیک و هیپوگلایسمیک است. خرفه سرشار از ترکیبات فنلی، پلی فنلی و مواد آنتی‌اکسیدان است که مهم‌ترین ترکیبات آنتی‌اکسیدان آن شامل آلفا توکوفرول، اسید آسکوربیک و گلوتاتیون است.

این گیاه یکی از غنی‌ترین گیاهان سبز حاوی ویتامین C ، آلفا توکوفرول و گلوتاتیون است. همچنین گزارش شده است که خرفه با داشتن فعالیت آنتی‌اکسیدانی قوی مالون دی‌آلدئید که محصول پر اکسیداسیون لیپیدی و شاخص حضور استرس اکسیداتیو است را به طور مؤثری کاهش می‌دهد /ف.نوروزی فرد

«آرش دشتابی» دکترای تخصصی تغذیه دانشکده تغذیه و علوم غذایی، دانشگاه علوم پزشکی شیراز